Alfa-toetsen: de 5 meest gestelde vragen

1. Wat is er nieuw?
2. Voor wie zijn de toetsen bedoeld?
3. Hoe zijn de toetsen tot stand gekomen?
4. Sluiten de Alfa-toetsen aan op het raamwerk?
5. Hoe gaan afname en beoordeling in zijn werk?

1. Wat is er nieuw?

In gesprekken met docenten en experts bleek al snel dat er behoefte was aan een aparte lijn Alfa-toetsen voor de ISK. De opgaven, gemaakt voor de nieuwe versie Alfa-toetsen ISK, zijn aangepast aan de leefwereld van jongeren, door situaties op te nemen die zij kunnen tegenkomen in hun dagelijks leven. Bij het maken van de opgaven is er naast het Raamwerk Alfabetisering Nt2 (2004) ook gekeken naar de doelen in de nieuwe Leerlijn Alfabetisering ISK (2019).

In de opgaven zijn naast functionele taken,  op advies van het Nt2-werkveld, opzichzelfstaande technische taken toegevoegd. Door een splitsing te maken tussen puur technische taken en functionele taken waarbij een specifieke vaardigheid wordt getoetst, zie je of de cursist* de vaardigheid technisch beheerst en of hij/zij deze ook functioneel kan toepassen. Een voorbeeld hiervan is een technische taak bij de vaardigheid lezen waarbij de cursist* getallen moet voorlezen tegenover een functionele taak waarbij de cursist* een bedrag of tijdstip moet opzoeken in een tekst en deze moet benoemen.

Daarnaast hebben we ervoor gekozen de technische taken door middel van audiobestanden aan te bieden. Denk bijvoorbeeld aan een taak met minimale paren zoals ‘man-maan’ waarbij de cursist* aan moet geven of hij twee dezelfde of twee verschillende woorden hoort. Door gebruik te maken van de bijbehorende audiobestanden wordt het voorlezen door de toetsleider overbodig. Ook ondervangen we hiermee mogelijke verschillen in regionale uitspraak van het Nederlands waardoor de afnamecondities voor elke cursist* dezelfde zijn. De audiobestanden zijn online te vinden in Cito Portal, waar ook de meest actuele handleidingen en de (digitaal invulbare) scoreformulieren staan. 

De laatste grote vernieuwing betreft het samenvoegen van de Voorschatter en de Begintoets tot de Instaptoets en het vervangen van de Voortgangstoets Alfa C door de Niveautoets A1. Docenten gaven in de gesprekken aan de Alfa C toets minder te gebruiken. Het niveau van deze toets vindt men gelijk aan het A1-niveau. Kijkend naar het Raamwerk Alfabetisering Nt2 loopt het Alfa C niveau parallel aan niveau A1 van het Raamwerk Nt2. Zo is besloten om de toets qua naamgeving te veranderen. De Niveautoets A1 voor lezen en schrijven meet zowel het Alfa C niveau als het A1 niveau.

> Terug naar boven

Lees ook: Onafhankelijk inzicht op elk moment in het Alfa-traject – interview met Margot Mol en Antoinette van het Hul

2. Voor wie zijn de toetsen bedoeld?

Bij de ontwikkeling van de toets hebben wij de brede doelgroep van anderstalige afabetiseringscursisten en -leerlingen voor ogen gehad. Hierbij gaan we ervan uit dat de cursist* over een zekere mondelinge taalvaardigheid beschikt. Voor niet-aanspreekbare nieuwkomers is de toets minder geschikt, omdat de instructies soms niet begrepen zullen worden. Eventueel kan een tolk ingezet worden.

> Terug naar boven

3. Hoe zijn de toetsen tot stand gekomen?

De voorstudie bestond uit meerdere diepte-interviews en een literatuuronderzoek, waarin onderzocht is of de toenmalige Alfa-toetsen (2007) nog actueel waren en in hoeverre deze aangepast moesten worden voor een nieuwe uitgave. Naar aanleiding van deze voorstudie is door een onafhankelijk marktonderzoeksbureau een marktonderzoek uitgevoerd om de wensen en behoeften van de doelgroep, het Nt2-werkveld, in kaart te brengen. De uitkomst van het marktonderzoek heeft er toe geleid dat de opzet van de nieuwe toetsmatrijs is gevalideerd en verder verfijnd. De nieuw ontwikkelde en aangepaste opgaven zijn voorgelegd aan experts op het gebied van alfabetisering Nt2. Op basis van deze bevindingen zijn de opgaven bijgesteld en is de ‘try-outversie’ van de toets ontwikkeld.

Voor de try-out hebben we diverse onderwijsinstellingen op verschillende locaties in het land bezocht: ROC’s, Taalinstituten en ISK-scholen. De toetsen zijn voorgelegd aan cursisten en leerlingen die al een alfabetiseringstraject volgden. Tijdens de try-out werd geobserveerd hoe de afzonderlijke toetsopgaven functioneerden. Hierbij is gelet op de moeilijkheid van de opgaven, de aansluiting op de belevingswereld, de instructietaal en de afnameduur. Ook kregen de docenten van de alfabetiseringsklas tijdens de try-out de gelegenheid om de opgaven en de docentenhandleiding te evalueren. Na analyse van de gegevens werd duidelijk waar aanpassingen gewenst waren en welke opgaven vervangen zouden moeten worden. Op basis hiervan zijn de opgaven en handleiding bijgesteld.

> Terug naar boven

4. Sluiten de Alfa-toetsen aan op het raamwerk?

Om vorderingen in een taalleerproces te kunnen meten of beoordelen hebben we ijkpunten nodig. In het Nt2-onderwijs worden ijkpunten gehanteerd die zijn beschreven in het Raamwerk Nt2. Het Raamwerk Nt2 is een bewerking van het Common European Framework of Reference, een Europese niveaubeschrijving voor vaardigheid in de vreemde talen. Er bestaat (nog) geen Europees Raamwerk voor alfabetisering. Voor de alfabetisering in het Nederlands als tweede taal, is het Raamwerk Alfabetisering NT2 ontwikkeld. De Alfa-toetsen zijn gebaseerd op het Raamwerk Alfabetisering Nt2.

In het Raamwerk Alfabetisering Nt2 worden drie niveaus beschreven: Alfa A, Alfa B en Alfa C. Het niveau Alfa C loopt parallel aan niveau A1 van het Raamwerk Nt2. Na het behalen van de niveaustap Alfa A beheerst men het alfabetisch principe. Na Alfa B kan men effectiever lezen en schrijven doordat clusters en morfemen als geheel gelezen en geschreven kunnen worden. Na Alfa C is het lezen en schrijven zodanig geautomatiseerd dat het in de verdere taalverwerving geen stagnaties meer veroorzaakt.

Het Raamwerk Alfabetisering loopt door tot niveau Alfa C omdat het alfabetiseringsniveau op niveau Alfa B nog niet is voltooid. Als we er vanuit zouden gaan dat de alfacursisten* na Alfa B met de geletterde cursisten* mee kunnen in een groep op weg naar A1, dan lopen we het risico dat het leerproces zal stagneren omdat de alfacursist* het proces van lezen en schrijven nog onvoldoende geautomatiseerd heeft. We adviseren een alfacursist* pas na het behalen van niveau A1 op de vaardigheden lezen en schrijven door te laten stromen naar een regulier traject.

> Terug naar boven

5. Hoe gaan afname en beoordeling in zijn werk?

In de handleiding vind je de algemene aanwijzingen voor afname. Daarnaast is per taak uitgewerkt welke hulp wel of juist niet gegeven mag worden en hoe er gescoord dient te worden. Dat wil niet zeggen dat wij ervan uitgaan dat iedereen de toets kan afnemen. De instructie moet flexibel worden aangepast aan het niveau van de leerling en kleine signalen van begrip of onbegrip moeten door de toetsleider worden opgepikt. Wij gaan er dan ook van uit dat de toets wordt afgenomen door een deskundige, zoals de Nt2-docent.

Tijdens de afname van de toets vult de toetsleider het scoreformulier in. Dit kan zowel op papier als digitaal (beide scoreformulieren zijn op de Cito Portal te vinden). Bij een aantal taken is er een voorbeeldopgave. Deze opgaven staan duidelijk aangegeven in de handleiding en op het scoreformulier. Bij deze voorbeeldopgave mag zoveel hulp aangeboden worden om het principe van de taak duidelijk te maken.

Na het afnemen van de toets behaalt de cursist* een score. In de handleiding staat een tabel waarin de behaalde score gekoppeld kan worden aan een schaal: beheerst het niveau, is op weg naar het niveau of beheerst het niveau niet. Het scoreformulier is zo ingedeeld dat het direct zichtbaar is welke taken technische vaardigheden bevatten en welke taken functionele vaardigheden. Dit geeft de docent extra inzicht in het beheersingsproces van de cursist*. Ook is er ruimte op het scoreformulier om observaties te noteren over bijvoorbeeld het lees- en schrijftempo van de cursist*.

> Terug naar boven

* cursist(en) of leerling(en)