Onderwijs is méér dan alleen toetsresultaten
Zin en onzin van toetsen en scores in het primair onderwijs
De zin en onzin van toetsing in het primair onderwijs blijft een veelbesproken onderwerp. De zin ervan valt of staat met de wijze waarop toetsen worden gebruikt. Dat gaat veel verder dan alleen het bijhouden van scores. Leerlingvolgsysteem-toetsen (LVS) zijn bedoeld als hulpmiddel om het onderwijs op de leerlingen af te stemmen. Dat doel dient voorop te staan bij toetsen.
Toetsen zijn bedoeld als hulpmiddel
Toetsen geven een objectief beeld van wat een leerling kan en wat een leerling nog moet leren. Met deze informatie kan een leerkracht het onderwijs optimaal afstemmen op zijn groep én op individuele leerlingen.
Onafhankelijke toetsen
De inhoud van de LVS-toetsen is gebaseerd op de kerndoelen voor het basisonderwijs, uitgewerkt in leerlijnen. De toetsen van Cito zijn methode-onafhankelijk. Dit betekent dat we bij het maken van de toetsen ons niet richten op één methode. Bij het maken van de toets kijken we wel naar de meest gebruikte methodes. Zo controleren we of de inhoud van de toetsen aansluit bij het aanbod van de leerlingen. In een toets zitten opgaven die passen bij de gemiddelde leerlingen, moeilijkere opgaven voor leerlingen die wat extra’s aankunnen en makkelijkere opgaven voor leerlingen met lagere niveaus. Zo komt een toets tegemoet aan de verschillende niveaus binnen een groep. De gemiddelde leerling hoeft dus zeker niet alle opgaven goed te kunnen maken.
Toetsen zijn één stukje van de puzzel
De eigen observaties van leerkrachten en docenten vormen de belangrijkste bron van informatie in de praktijk van alledag. Toetsen maken het beeld van de leerkracht compleet. In veel gevallen bevestigen toetsresultaten wat de leerkracht al weet; bij sommige leerlingen leveren toetsen nieuwe inzichten op. Een leerling maakt bij begrijpend lezen bijvoorbeeld meer groei door dan verwacht. Of een leerling is minder goed in optellen en aftrekken dan de leerkracht had gedacht.
Veelgestelde vragen
Wat vindt Cito ervan dat toetsen gebruikt worden als afrekenmiddel voor scholen?
Ook op schoolniveau moeten toetsresultaten een hulpmiddel zijn. Toetsgegevens zijn bruikbaar voor verantwoording, niet voor beoordeling. Doordat er bij beoordeling andere belangen gaan meespelen, zoals minimaal de ondergrens halen, verdwijnt het oorspronkelijke doel naar de achtergrond. De toets is dan niet langer meer een hulpmiddel voor verantwoording. Bij het kijken naar toetsresultaten op schoolniveau geldt hetzelfde als bij het kijken naar toetsresultaten op leerlingniveau: toetsresultaten vormen één stukje van de puzzel. Toetsresultaten op schoolniveau moeten altijd in een context gezien worden. Betreft het bijvoorbeeld een school met een zwakke of sterke leerlingpopulatie? En hoe heeft de school het onderwijs georganiseerd? Wanneer de toetsresultaten van twee scholen met een vergelijkbare situatie, bijvoorbeeld met een vergelijkbare leerlingpopulatie, sterk verschillen dan is dat een belangrijke aanwijzing om te kijken waar de school met de lagere scores van de andere school kan leren.
Met opbrengstgericht werken, moeten we steeds hoger scoren. Waar houdt het op?
Opbrengstgericht leren is er niet op gericht om zo hoog mogelijke scores te halen, maar om het beste uit een leerling te halen. Hoe weet je als leerkracht dat een leerling inderdaad verder komt? Toetsen zijn dan een hulpmiddel om opbrengsten te meten. Wanneer een groep 4 vorig jaar gemiddeld een score 50 haalde en dit jaar haalt groep 4 gemiddeld een score 54, dan heeft u een aanwijzing dat u op de goede weg bent. Mits de hogere score komt door verbeteringen in uw onderwijs en niet doordat het onderwijs meer op de toets is gericht. Als u vaststelt dat u met uw onderwijs het optimale uit uw leerlingen haalt, dan weet u dat u op die manier verder kan. Het optimale uit uw leerlingen halen betekent overigens niet dat uw leerlingen hoger en hoger moeten scoren. Het betekent dat zij een score halen die bij hen past en dat u als school toetsresultaten behaalt die optimaal passen bij de mogelijkheden van de school en van uw leerlingen. Opbrengst meten doe je niet voor de overheid of het schoolbestuur, maar voor jezelf als professional. En uiteraard voor je leerling.
Toetsen zijn vooral gericht op taal en rekenen. Is dat echt het belangrijkste?
Nee, dat is niet het belangrijkste. Het is belangrijk dat elke leerling een goede basis heeft op het gebied van taal en rekenen. Dat er voornamelijk toetsinstrumenten zijn die gericht zijn op cognitieve vakken betekent niet dat de rest minder belangrijk is. Het is minstens zo belangrijk dat een leerling zich sociaal-emotioneel goed ontwikkelt, voldoende wordt uitgedaagd en zich op zijn of haar plek voelt in de groep.
Cito adviseert toetsscores altijd naast eigen observaties te gebruiken. Toch wordt er veelal geadviseerd voor het voortgezet onderwijs op basis van scores. Hoe gaan jullie daarmee om?
Toetsresultaten zijn bedoeld voor advisering, niet voor toelating. Ook hier geldt weer: Toetsen zijn één stukje van de puzzel. Een leerling is meer dan een toetsresultaat. Toetsresultaten zijn een hulpmiddel bij het bepalen van een schooladvies voor het voortgezet onderwijs. Daarnaast zijn bijvoorbeeld motivatie en werkhouding van de leerling van belang. Leerlingen krijgen niet de kans die ze verdienen wanneer het advies alleen op de toetsresultaten is gebaseerd. We gaan dan ook regelmatig het gesprek aan met (po- en vo-)scholen om samen te bespreken hoe de zij toetsresultaten als hulpmiddel kunnen inzetten.
Prestaties van leerlingen kunnen wisselen. Zijn toetsresultaten dan wel betrouwbaar?
Toetsresultaten zijn, wanneer de toets past bij het niveau van de leerling, betrouwbaar. Toetsresultaten hebben echter een beperkte houdbaarheid. Daarom is het belangrijk om het beeld van een leerling niet te baseren op slechts één score of observatie. Door regelmatig te evalueren voorkom je het effect van een momentopname. Je kunt het beeld steeds bijstellen als dat nodig is en het onderwijs daarop aanpassen.
Veel ouders hechten grote waarde aan de scores van hun kinderen. Hoe kan ik daar als leerkracht mee omgaan?
Ouders willen uiteraard weten hoe hun kind ervoor staat. Bij het bespreken van de toetsresultaten met ouders gelden twee aandachtspunten. Ten eerste is het belangrijk om duidelijk te maken dat hun kind meer is dan het toetsresultaat en dat u als school ook op andere manieren naar de ontwikkeling van hun kind kijkt. Ten tweede is een goede uitleg bij toetsresultaten onmisbaar. Zo is het belangrijk om te laten zien dat u als school vooral kijkt naar groei, en niet allen naar de letter I t/m V of A t/m E. Toetsresultaten zijn zo een mooi hulpmiddel om ouders een realistisch perspectief van de ontwikkeling van hun kind te geven.