SluitenSluiten
Zoekloep

Cito voor krachtig onderwijs

Nieuw! Het leerlingvolgsysteem van iederéén: Leerling in beeld

Verder

Direct naar

Samen kwaliteit borgen

Hoe kunnen toetsen u helpen?

Verder

Direct naar

Cito en wettelijke taken

Direct naar

Cito en onderwijsvernieuwing

Direct naar

Welkom bij Cito

Direct naar

'40 kleuters. Hoe krijg je die straks in beeld?'

Onderzoek
Luuk Vos
Janine van BernebeekKleuterleerkracht, kwaliteitsonderzoek Kleuter in beeld
Wat mag vanaf 2021 nog wel, wat niet meer? “Eerlijk gezegd is er bij ons ook wel wat onduidelijkheid over”, vertelt Janine van Bernebeek, kleuterleerkracht aan de Adalbert Basisschool in Mook. De school gebruikt nu toetsen voor taal, rekenen en sociaal-emotionele ontwikkeling. “Gaan we dat blijven doen…? Op zich waren we best tevreden over deze toetsen, al durf je dat soms bijna niet meer hardop te zeggen.”

Janine en Carla

“90 procent van onze kleuters kan prima getoetst worden. Je haalt er vaak dingen uit waarvan je zegt ‘o ja!’. Vaak bevestigt het het beeld dat je al had. Kijk, of een kind een I, II, III, IV of V haalt, dat is met name voor ouders heel verwarrend. Lastig ook om dit goed uit te leggen. Op een gegeven moment hebben we ook afgesproken een kind pas te toetsen als het een half jaar op school is. Want die kleintjes weten soms echt nog niet hoe ze een boekje moeten omslaan. Maar in groep 2 met name, haalden we echt veel uit de toetsen.” “Natuurlijk wil je daarnaast echt bezig zijn met de kinderen, goed luisteren naar de kinderen. Soms is er één met heel slechte toetsresultaten, waarvan ik echt niet meer begreep hoe hij dacht, maar dan een-op-een en met observatie goed kijken, luisteren, vragen, leer je meer.”

En hoe moet dat zonder toetsen of instrumenten?

“Zie, we hebben 40 kleuters op onze school. Het is dan best moeilijk om iedereen in beeld te krijgen.” Janine en haar collega-leerkracht en ib’er Carla van Marwijk vinden dat observatie het allerbelangrijkst is. Carla vult aan: “Duidelijk is dat je straks niet meer mag vergelijken met niveaugroepen zoals A – E of I – V, maar dat de instrumenten die je gebruikt bij je observaties wel genormeerd moeten zijn. Ze moeten voldoen aan de nieuwe eisen. Plus natuurlijk aan onze wensen.” 

Kleuters spelen lekker buiten

Wars van hulpmiddelen, ‘niet leuke zaken’ en rapporten

Sommige kleuterleerkrachten zijn wars van dit soort observaties, aldus Janine. “Zij hebben ook geen instrument nodig, hebben ‘alle kinderen in hun hoofd’. Dat hebben wij ook, maar wie neemt het over als ik morgen in het ziekenhuis beland? Wie kan dan kijken waar de kinderen staan?” “Bovendien kun je door een instrument op een ander been gezet worden: ‘Ah, dat had ik zo niet bedacht of gezien, goh”, vult Janine aan. “Met rapporten voor kleuters is ook niet iedereen even blij, maar toch geeft het iets aan. Alleen al voor de leerkracht van groep 3 straks.” Janine: “Zoals met alles gaat het erom hoe je het brengt en hoe je het inzet. In mijn ogen maakt het je als leerkracht juist sterk als je openstaat voor een onafhankelijke visie. Stoppen met gissen, een fijne bevestiging. Wij hebben het ook op een prettige manier over ‘resultaten’ en over ‘hé, dat valt op’. Je hoeft je geen zorgen te maken dat een kleuter het niet leuk vindt, we maken er zelf een feestje van.”

Aandachtspunt: zelf blijven nadenken

Observeren blijft straks – dus ook na 2021 – het belangrijkste, denkt Janine. “Maar het blijft subjectief wat wij doen.” Carla vult aan: “Een onafhankelijk instrument is in mijn ogen dan ook nog steeds nodig. Waar wil ik meer over weten? We willen wat dat betreft ook geen afvinklijst, we willen dat de leerkracht continu zelf blijft nadenken over volgende stappen.” Janine noemt als voorbeeld: “Zo gebruiken we nu een instrument vanuit de methode, nou, dat is een huge observatielijst, dat is echt niet te doen. En allemaal plus, minnetje, of plusmin, tja… We zijn er heel actief mee begonnen, maar het werkt niet. Je gaat bijna vanuit de doelen de activiteiten bedenken, in plaats van dat je andersom werkt.” Je wilt de leerkracht dus ontzorgen, maar wél stimuleren te blijven nadenken, aldus Carla.

Hoek in de kleutergroep

Inzichten direct in rapportgesprekken gebruikt

Omdat Carla als ervaren leerkracht en ib’er een goede visie heeft op wat er nodig is, denkt ze sinds twee jaar bij Cito mee over de ontwikkeling van een nieuw kleuterinstrument. “Héél leuk vind ik dat. Ik riep regelmatig al ‘dit klopt niet, dat kan beter’, dus toen ik een oproep zag om mee te denken dacht ik ‘dit is mijn kans om daar iets mee te doen’.” Ze is trots op het resultaat: Kleuter in beeld. Vervolgens wilde ze het nieuwe instrument graag zelf uitproberen op haar eigen school, samen met collega Janine: “We haalden er direct heel veel uit. Hebben de verkregen inzichten zelfs direct al bij de rapportgesprekken gebruikt. Je kunt precies vertellen aan de ouders, ‘jullie kind zit op dit onderdeel op eind groep 2’, etc. En Janine was ook helemaal enthousiast over kinderen die je anders niet hoort en nu zó goed aan bod kwamen, en verrassend veel vertelden en lieten zien. Zo mooi is dat, zo fijn!” 

Hoe werkt dat dan?

Carla legt het graag uit: “Wat je zelf al weet vanuit je observaties, vul je direct in bij de leerkrachtroute. Twijfel je, of wil je meer inzicht, dan ga je naar de kindroute. Hier ga je via aanvullende opdrachtjes of activiteiten, bijvoorbeeld een gesprek via een stripverhaal, aan de slag. Het is nu niet meer zo dat alle kinderen op Eind 2 een toets gaan maken, nee, je vult de leerkrachtroute voor een groot deel in en waar je meer informatie nodig hebt, voor een bepaald subdomein, zet je de kindroute in. Dat kan bijvoorbeeld ook voor kleine groepjes kinderen.” Ook Janine heeft intussen dus ervaring: “Door de kindroute leer ik precies hoe het zit. De kinderen vinden het gewéldig en ons geeft het veel inzicht. Ook voor de toelichting aan ouders.” Carla onderstreept de kwaliteit, waar jarenlang hard aan gewerkt is. “Iedereen kan de SLO-doelen pakken en daar een checklijst bij maken, maar dan is het nog niet zo’n instrument als we nu gemaakt hebben. En natuurlijk kan ik ook een opdrachtje ergens uit een boek pakken, heel subjectief, maar dat is dan geen onafhankelijk meetinstrument.
 
“Door deel te nemen aan de co-creatie merkte ik pas hoeveel scholen er nodig zijn om tot een betrouwbaar instrument te komen.”
 
De dames zijn bijzonder tevreden over het instrument: “De flexibiliteit, het aantrekkelijke en kleutervriendelijke materiaal, de mogelijkheid snel in te zoomen op kleine onderdelen, de nadruk op de groei van iedere kleuter, de mooie doorvertaling naar de kinderen zelf en hun ouders… het voldoet aan íeders wensen, we kunnen járen vooruit!”

Update: werken met Kleuter in beeld

Janine en Carla zijn in schooljaar 2019-2020 direct gaan werken met Kleuter in beeld. Zij zullen regelmatig hun ervaringen delen en vertellen hoe zij het nieuwe instrument inzetten voor hun kleuters.

  • September '20: Lees de ervaringen van Janine en haar collega's net voor de zomervakantie in Trots!
    "We hebben een alternatief rapport voor de kleuters gemaakt en daarin ook Kleuter in beeld meegenomen. Heel mooi hoe je dat zo kunt uitleggen richting de ouders. De kinderen hebben zelf aangegeven wat ze al kunnen en wat nog niet, en ook wij hebben hun sterke punten genoemd en punten om volgende jaar mee te nemen. En voor taal en rekenen hebben we dus aangegeven op welk niveau ze ongeveer zitten. Veelzeggender, en de nadruk ligt op de groei."
    > lees meer
  • Extra update na corona-maatregelen, eind maart: "Het is een verwarrende tijd. Geen kinderen op school, wel veel online. We hebben deels boekjes bij de kinderen gebracht, deels digitale opdrachten gegeven. Het loopt allemaal. Via het ouderportaal is er veel contact met ouders en kinderen. En om beurten zijn we met tweetallen leerkrachten op school om eventueel kinderen op te vangen. Wat betreft Kleuter in beeld: ik had veel kinderen op de kindroute gepland, van de 16 kinderen van groep 2 had ik er maar 5 op de leerkrachtroute ingevuld. Ik denk uit nieuwigheid, loslaten, voor de zekerheid die maar afnemen. Maar nu de kinderen er voorlopig niet zijn, heb ik bij de anderen, behalve 3 kinderen, de leerkrachtroute alsnog ingevuld. En van die 3 is er 1 anderstalig en 2 met of een waarschijnlijke TOS en een kind dat in groep 2 blijft. Nu neem ik, als we weer open gaan, nog van die 3 de kindroute af en vul de anderen aan, als er dingen nog vooruit zijn gegaan. Wel leuk, dat nu het zo gaat, ik meer van de kinderen lijk te weten dan ik voorheen dacht." (Juf Janine)
  • Maart '20: "We nemen Kleuter in beeld - Taal nu enkel bij groep 2 af, 16 kleuters. Alleen dit jaar gebruiken we de taaltoetsen er nog náást. Voor de kleuters die ik zéker ken, vul ik de leerkrachtroute in. Enkele kleuters vallen uit of op, daarvoor zet ik de kindroute in. En dan is er nog de twijfelgroep, ook daarvoor zet ik nu de kindroute in. Fijn, want die wil je niet missen. Soms merk ik dat ik denk 'Zij zal dat wel niet kunnen' en bij de kindroute blijkt dan dat ze dat heel goed doet. Mooie inzichten om ook met de ouders te delen tijdens de gesprekken." Hoe nu verder? “Onze school gebruikte eerder een eigen observatielijst, en nu zitten we in een soort ‘overgangsfase’. We vervangen nu het ‘taal-stukje’ door Kleuter in beeld – Taal; en volgend jaar wordt dan ook het ‘reken-gedeelte’ vervangen door Kleuter in beeld – Rekenen (de school van Juf Janine doet mee aan het proefonderzoek Kleuter in beeld - Rekenen - "Ook weer heel goed bevallen. En de kleuters vinden de kindroute ook héél leuk!", red.) . Zodra Motoriek en Sociaal-emotioneel ook zijn toegevoegd aan Kleuter in beeld, kunnen we onze eigen observatielijst volledig laten vallen en hebben we enkel Kleuter in beeld nog nodig. Ik kijk uit naar het handige dashboard met één overzicht van onze kleuters op álle gebieden!” (Juf Janine)
  • Februari '20: "Fijn dat we nu via Basispoort kunnen werken! Ik heb dit jaar 35 kleuters, en we gaan nog tot 44. De leerkrachtroute zet ik alvast in voor de kinderen waarvan ik denk dat ik ze ken. In juni willen we alle kleuters in beeld hebben. Dat moet lukken!" (Juf Janine)

Samen op zoek naar hét antwoord...

judith“Je kunt iets bedenken, maar in de praktijk ziet het er vaak heel anders uit. Goed luisteren naar wat er nodig is, is essentieel. En dan volop testen en doorontwikkelen. Daarom zorgen we er sámen voor dat het nieuwe instrument hét antwoord wordt op de grote behoefte aan een nieuwe manier van volgen. Verschillende vormen van intensieve samenwerking – focusgroepen, screeningsgroepen, een speciale online community en proefonderzoek – zorgden al voor de beste inhoud en vorm voor het instrument; via uitgebreid kwaliteitsonderzoek en een standaardbepaling zorgen we nu voor een optimale betrouwbaarheid en validiteit. Het lastigste? Keuzes maken, met alle meningen, goede ideeën en wensen. Bijvoorbeeld een balans vinden tussen ‘ik wil zo min mogelijk tijd kwijt zijn aan administratie’ versus ‘ik wil zo veel mogelijk informatie verzamelen’. Toch lijkt dat heel goed gelukt. De vele enthousiaste reacties geven ons allemaal een enorme boost en bevestiging. Nóg mooier vind ik het om zelf in de praktijk, bijvoorbeeld door de verschillende schoolbezoeken, te zien wat voor mooie aanvulling Kleuter in beeld kan zijn voor de leerkracht.”

Judith Vloedgraven, 
projectleider Kleuter in beeld - Taal